تاثیرات هوش مصنوعی در اشتغال

تاثیرات هوش مصنوعی در اشتغال چیست؟

نوشته شده توسط علی عبادی نیا

خلاصه

گزارش Future of Jobs Report 2025 از مجمع جهانی اقتصاد پیش‌بینی می‌کند که تا سال 2030 حدود 170 میلیون شغل جدید ایجاد می‌شود و 92 میلیون شغل توسط روندهای کلان اقتصادی جابه‌جا خواهد شد، که نشان‌دهنده افزایش خالص 78 میلیون شغل است . همچنین گزارش Future of Jobs Report 2023 نشان می‌دهد که طی پنج سال آینده 69 میلیون شغل جدید ایجاد و 83 میلیون شغل حذف می‌شود، معادل کاهش خالص 14 میلیون شغل یا 2٪ از اشتغال فعلی. از سوی دیگر، طبق آمار OECD، در کشورهای عضو این سازمان به‌طور متوسط حدود 28٪ مشاغل در معرض خطر اتوماسیون هستند، به‌ویژه مشاغل دارای مهارت‌های تکراری. در مقابل، ابزارهای هوش مصنوعی نه تنها توانایی حذف مشاغل را دارند، بلکه به‌طور همزمان باعث خلق مشاغل جدید، ارتقای توانایی‌های نیروی کار و افزایش بهره‌وری می‌شوند  . برای مدیریت این دگرگونی، دولت‌ها، شرکت‌ها و افراد باید در سیاست‌های آموزشی، حمایت‌های اجتماعی و حاکمیت فناوری بازنگری اساسی کنند.

۱. مقدمه 

هوش مصنوعی (AI) به عنوان یک فناوری ابرابزاری، توانایی خودکارسازی هم وظایف فیزیکی و هم وظایف شناختی را داراست، امری که آن را فراتر از انقلاب‌های فناوری گذشته مانند اینترنت و تلفن همراه قرار می‌دهد. با پیشرفت سریع مدل‌های زبان بزرگ (LLMs) و سایر ابتکارات حوزه AI، سازمان‌ها در حال بازتعریف روش‌های کار، تولید و خدمات‌دهی خود هستند. این تغییرات نویدبخش فرصت‌های فراوان برای بهبود بهره‌وری و ایجاد نوآوری است، اما در عین حال خطرات جابه‌جایی شغلی، افزایش نابرابری و ضرورت تنظیمات سیاستی جدید را نیز به همراه دارد. این مقاله (تاثیرات هوش مصنوعی در اشتغال) در وب سایت ریانو توسط علی عبادی نوشته شده است.

۲. تأثیرات منفی هوش مصنوعی بر اشتغال

۲.۱ آمار جهانی جابه‌جایی شغلی

• گزارش 2023 مجمع جهانی اقتصاد: طی دوره پنج ساله 2023–2028، 69 میلیون شغل جدید و 83 میلیون شغل حذف خواهد شد که منجر به کاهش خالص 14 میلیون شغل می‌شود.

• گزارش 2025 مجمع جهانی اقتصاد: تا سال 2030 حدود 170 میلیون شغل جدید و 92 میلیون شغل جابه‌جا می‌شود که منجر به خالص 78 میلیون شغل جدید خواهد شد.

۲.۲ ریسک مشاغل و بخش‌های در معرض خطر

طبق نظر OECD، مشاغل دارای مهارت‌های تکراری و روتین، از جمله کارهای دفتری، مالی و تولیدی، بیشترین خطر اتوماسیون را دارند و حدود 28٪ مشاغل در کشورهای OECD در این دسته قرار می‌گیرند  . در ایالات متحده نیز طبق پیش‌بینی اداره آمار کار، گروه «شغل‌های اداری و مالی» با رشدی تنها 6.9٪ بین سال‌های 2023 تا 2033، در مقایسه با میانگین 4.0٪ برای تمام مشاغل، نشان‌دهنده تأثیر AI بر این بخش است. همچنین برخی مشاغل مانند کارشناسان اعتباری و ارزیابان خسارت اتومبیل با کاهش درصدی مواجه خواهند شد، برای مثال اشتغال کارشناسان اعتباری 3.9- درصد و ارزیابان خسارت 9.2- درصد پیش‌بینی شده است.

۲.۳ اثرات جانبی و تشدید نابرابری

سرمایه‌گذار فناوری، Victor Lazarte، هشدار می‌دهد که هوش مصنوعی در برخی حوزه‌های سفید‌پوش مانند حقوق و جذب نیرو، به‌سرعت جایگزین انسان‌ها می‌شود و ممکن است منجر به کوچک‌تر شدن تیم‌ها و ثروتمندتر شدن سهام‌داران شود که نابرابری را تشدید می‌کند. او پیش‌بینی می‌کند شرکت‌های آینده با تیم‌های بسیار کوچکتر اما ارزش‌های میلیارد دلاری فعالیت خواهند کرد و این تحول می‌تواند بار ناپایداری اجتماعی را سنگین‌تر کند.

۳. تأثیرات مثبت هوش مصنوعی بر اشتغال

۳.۱ خلق و توسعه مشاغل جدید

گزارش 2025 مجمع جهانی اقتصاد فهرستی از مشاغل با بیشترین رشد خالص تا سال 2030 ارائه می‌دهد که در صدر آن‌ها کشاورزان (34 میلیون شغل جدید)، رانندگان تحویل و توسعه‌دهندگان نرم‌افزار قرار دارند  . بر اساس برآوردهای McKinsey، رشد بخش‌های جدید فناوری می‌تواند بین 20 تا 50 میلیون شغل فناوری اطلاعات و مهندسی ایجاد کند؛ افزون بر آن، بازارسازی برای کارهای خانگی (مانند مراقبت از کودک و خدمات خانگی) 50 تا 90 میلیون شغل دیگر پدید می‌آورد  .

۳.۲ ارتقای بهره‌وری و هم‌افزایی انسان و ماشین

مطالعه NBER نشان می‌دهد که در میانگین، مواجهه با AI موجب کاهش تقاضای نیروی کار در مشاغل بسیار در معرض می‌شود، اما پراکندگی مواجهه باعث افزایش تقاضا در سایر مشاغل می‌گردد و در نهایت افزایش کلی اشتغال به همراه دارد  . همچنین طبق گزارش McKinsey، هوش مصنوعی می‌تواند بهره‌وری کارکنان را تا چند برابر افزایش دهد و رویکرد «ابرابزاری» یا Superagency، باعث تقویت خلاقیت و تأثیر مثبت اجتماعی می‌شود  . تحقیقات هاروارد نیز نشان می‌دهد که شتاب سرمایه‌گذاری در فناوری‌های AI منجر به رشد مشاغل STEM شده؛ سهم مشاغل STEM از 6.5٪ در 2010 به تقریباً 10٪ در 2024 افزایش یافت که این رشد شاخص 50٪ است  .

۴. پیامدهای اقتصادی

۴.۱ افزایش بهره‌وری و رشد اقتصادی

هوش مصنوعی، مشابه انقلاب صنعتی بخار، می‌تواند به‌عنوان یک محرک قوی برای رشد اقتصادی و نوآوری عمل کند و با خودکارسازی فرایندهای شناختی، فاصله مهارتی را کاهش دهد  . McKinsey گزارش می‌دهد که 90٪ رهبران انتظار دارند AI ظرف سه سال آینده منجر به رشد درآمد شود، هرچند 70٪ تحول‌ها در سازمان در اجرای AI با شکست مواجه می‌شوند اگر رهبری قوی وجود نداشته باشد  .

۴.۲ تشدید یا کاهش نابرابری

مطالعه Summers و Deming از هاروارد نشان می‌دهد روند قطبی‌شدن شغل‌ها (رشد مشاغل پردرآمد و کم‌درآمد) پس از سال 2019 تبدیل به رشد یک‌سویه مشاغل پردرآمد شده است، افزایشی که می‌تواند نابرابری را تشدید کند مگر آنکه سیاست‌های ناظر بر آموزش و انتقال شغلی تقویت شوند  . برآورد McKinsey نیز حاکی از آن است که بین 400 تا 800 میلیون نفر ممکن است تا 2030 به دلیل اتوماسیون نیازمند تغییر شغل باشند و 75 تا 375 میلیون نفر باید مهارت‌های جدید کسب کنند  .

۵. پاسخ‌های سیاستی و توصیه‌ها

۵.۱ آموزش و مهارت‌آموزی (Upskilling & Reskilling)

طبق گزارش 2025 مجمع جهانی اقتصاد، 39٪ مهارت‌های کلیدی مورد نیاز بازار تا 2030 تغییر می‌کنند و شرکت‌ها باید در برنامه‌های آموزش و ارتقای مهارت سرمایه‌گذاری کنند  . OECD نیز توصیه می‌کند سیاست‌هایی برای پر کردن شکاف مهارتی و تقویت سواد دیجیتال، به‌ویژه در میان گروه‌های آسیب‌پذیر، طراحی شود  .

۵.۲ حمایت‌های اجتماعی و طرح‌های انتقال شغلی

McKinsey پیشنهاد می‌کند برای مدیریت انتقال‌های گسترده شغلی نیاز به سرمایه‌گذاری مشابه طرح مارشال پس از جنگ وجود دارد، شامل آموزش مجدد، پشتیبانی از درآمد و همکاری بخش‌های عمومی و خصوصی  . در بسیاری کشورها، ایجاد سیاست‌های تشویقی برای شرکت‌ها جهت حمایت از انتقال شغلی کارکنان و فراهم‌سازی شبکه‌های ایمنی اجتماعی ضروری است.

۵.۳ نظارت و حاکمیت (Governance)

OECD بر ضرورت ایجاد چارچوب‌های قانونی برای شفافیت، مقابله با تبعیض الگوریتمی و حفاظت از حریم خصوصی در محل کار تأکید می‌کند  . علاوه بر این، همکاری بین‌المللی برای وضع استانداردهای ایمنی و اخلاق AI ضروری است تا نگرانی‌های ژئوپلیتیکی و نظامی رفع شوند  .

۶. چشم‌انداز آینده

مدیرعامل DeepMind، دمیس هسابیس، پیش‌بینی می‌کند AGI (هوش مصنوعی عمومی) در ۵ تا ۱۰ سال آینده ممکن است محقق شود و نیازمند فلسفه‌های سیاسی جدید و حاکمیت جهانی قوی است  . از سوی دیگر، آینده کاری که توسط AI شکل می‌گیرد نیازمند رویکردهای نوآورانه، سرمایه‌گذاری مداوم در مهارت و توجه به عدالت اجتماعی است تا مزایای این انقلاب فناورانه برای همه فراهم گردد.

نتیجه‌گیری 

تاثیرات هوش مصنوعی در اشتغال / هوش مصنوعی تحولات عمیقی در بازار کار ایجاد می‌کند؛ از یک‌سو میلیون‌ها نفر را جابه‌جا می‌کند و شکاف نابرابری را تشدید می‌کند و از سوی دیگر بهره‌وری را بهبود می‌بخشد و مشاغل جدید خلق می‌کند. مدیریت این دگرگونی نیازمند ترکیبی از سیاست‌های آموزشی قوی، حمایت‌های اجتماعی، چارچوب‌های نظارتی مستحکم و رهبری جسورانه است. با اعمال این توصیه‌ها، می‌توان شکاف‌های موجود را پر کرد و آینده‌ای پایدار و انسانی‌مدار را تعریف نمود.

منابع

1. World Economic Forum, Future of Jobs Report 2025, Jan 8, 2025. 

2. World Economic Forum, Future of Jobs Report 2023, May 3, 2023. 

3. OECD, AI and work, April 2025. 

4. NBER, Hampole et al., Artificial Intelligence and the Labor Market, Feb 2025. 

5. McKinsey, Artificial intelligence has arrived in the workplace …, June 7, 2024. 

6. McKinsey Global Institute, Jobs lost, jobs gained …, Nov 28, 2017. 

7. U.S. Bureau of Labor Statistics, AI impacts in BLS employment projections, Mar 11, 2025. 

8. Harvard Gazette, Christy DeSmith, Is AI already shaking up labor market?, Feb 14, 2025. 

9. Business Insider, Lee Chong Ming, AI Is Coming for These 2 Jobs, Apr 15, 2025. 

10. Time, Demis Hassabis Is Preparing for AI’s Endgame, Apr 2025.